Ana Sayfa
Antrak Gazetesi
Eski Sayılar
Antrak Ana Sayfası
Yorumlariniz ve Sorularınız için mail adresimiz.


İnternette İlk 
Türk Amatör Telsiz Gazetesi

Temel Elektronik

 

Şahin Küliğ (TA2CCS)
TA2CCS Şahin Küliğ
E-Mail: ta2ccs@antrak.org.tr
 
YÜKSELTEÇLER - 2:
Yükselteçleri genel olarak anlatmak çoğu zaman yetersiz 
kalmaktadır. Hatta genel bir yükseltecin çizimi bile tam 
olarak fikir vermez. Bunun nedeni yükseltecin türü ses 
frekans mı, yüksek frekans mı olduğu hem çizimi hem de 
açıklamasını çok değiştirir. Bende güç yükselteçlerini önce 
ses sonra yüksek frekans olarak ayırarak anlatacağım. 
Önce ses frekans yükselteçleri. 

A Sınıfı Güç Yükselteçleri:

Yukarıdaki devrenin bayası R1 ve R2 dirençleri tarafından 
sağlanmaktadır. Devrenin DC kararlılığını sağlamak için 
RE direnci kullanılmıştır. Devrenin AC kazancını artırmak 
için CE kondansatörü RE direncine paralel bağlanmıştır. 
Devrenin RL yük direnci transistörün kollektörüne bir trafo 
ile bağlanmış olup kollektöre RL' olarak yansır. Kollektöre 
yansıyan yük empedansının değeri

RL'=(N12 /N22) RL

eşitliği ile verilir.

Transformatör kuplajının bazı avantajları vardır. 

1. Transformatör kuplajında yük üzerinde DC akım 
olmadığından, RL üzerinde DC güç kaybı olmayacaktır. Bu 
durum özellikle yük bir hoparlör veya servo motor olduğu 
zaman önemlidir. DC akım çıkış yükünün performansını 
düşürür.

2. Eğer transformatörün primer direnci (empedansı değil) 
ihmal edilebilirse kollektör gerilimi Vc, Vcc kaynak gerilimine
eşit olur. Böylece bu tür devreleri küçük kaynak gerilimleri 
ile kullanmak mümkün olur.

3. Transformatör, empedans uygunlaştırması yaptığından 
alçak empedanslı yüklerin (hoparlör, anten gibi) yüksek 
empedans olan kollektöre bağlamak mümkün olur.

Bunların yanında transformatörün dar bantlı, ağır ve geniş 
hacimli olduğunu da unutmamak gereklidir.

Aşağıdaki şekilde A sınıfı yükseltecin basitleştirilmiş şekli 
görülmektedir. Bu devrede kollektör besleme gerilimi

Vcc'= Vcc-VE

eşitliği ile verilmiştir. Beyz bayas devresinin eşdeğer voltaj 
değeri ve direnci

VBB= (R2/(R1 + R2)) x Vcc

RB=R1//R2

olarak verilmiştir. 

Toplam kollektör akımı İc, DC (Ic) ve AC (ic) yük 
akımlarının toplamından oluşur.

İc=Ic + ic

Çıkış trafosunun primer sarımı L bobini ile temsil edilmiştir.
Bobin, DC akıma kısa devre etkisi göstereceğinden RL' yük
direnci üzerinde DC gerilim düşmesi olmayacaktır. RL' 
üzerindeki AC gerilim düşümü

Vo= ic x RL' 

değerine eşit olur. Kollektör emitör arasındaki anlık gerilim 
değeri 

Vce= Vcc' + vo =Vcc' +  (ic x RL')

Yukarıdaki denklem aşağıdaki şekilde AC yük doğrusunu 
ifade eder. Q noktasındaki, kollektör - emitör gerilimi Vcc' 
değerine, kollektör akımı ise Ic değerine eşittir. A sınıfı 
çalışmada Q noktası yük doğrusu üzerinde her iki tarafa 
eşit olarak salınacağından, AC kollektör gerilimi Vm=Vcc' ,
tepe değerine ulaşır ve toplam kollektör geriliminin 
değişmesi 0 volt ile 2 x Vcc' değeri arasıda olur. Distorsiyon
ve non-linear çalışmadan kaçınmak için kollektör 
gerilimindeki salınımdan daha düşük değerde tutulur.

Vi giriş gerilimi örneğin bir sinüs ise, AC kollektör sinyal 
akımının ortalama yada DC değeri Sıfır olacaktır. 
Bu durumda, yalnızca DC kollektör akımı, besleme 
kaynağında çekilen gücü oluşturacaktır. Bu gücün değeri

Pcc=  Pdc= Vcc' x Ic

Bu eşitliğe göre, A sınıfı yükselteçte DC kaynaktan çekilen 
güç SABİT olup, Vcc'  kollektör gerilimi ile DC kolektör akım
ı Ic değerine bağlıdır. (Ses yükselteçlerinde A sınıfı
yükselteçler çok düşük distorsiyonları ile ünlüdür. Bu 
nedenle A sınıfı güç yükselteçleri biraz pahalıdır. 
Bu yükselteçlerin volümü kısık da olsa "hatta en kısık 
olsa da" iyice açık da olsa hep aynı sıcaklıkta kalır. Bu 
durum tecrübeyle sabittir.)
Yük üzerine beslenen AC güç değeri

PL=Pac=RL' x (Irms)2

olarak belirlenir. Eşitlikteki Irms değeri, trafonun 
primerindeki AC yük akımıdır. Kollektör beslemesinden 
çekilen toplam güç, yük üzerine beslenen güç ile, 
transistörde kollektör kaybı olarak kaybolan gücün 
toplamına eşittir.

Pcc=PL + Pc 

Değeri kollektör kaybını verir. DC çalışma şartlarında (giriş 
sinyali sıfır iken) PL=0 ve Pcc=Pc=Vcc' x Ic değerindedir. 
Bu eşitlik, giriş sinyali bulunmadığı zamanda bile, kollektör 
kaybının maksimum olduğunu gösterir. Yük üzerine beslenen
maksimum güç, maksimum kollektör gerilimi (AC) ile 
maksimum AC kollektör akımının çarpımına eşittir. Buna 
göre

PL(max) = Vrms(max) x Irms(max)
PL(max)= 0,5 x Vcc' x Ic

değerine eşit olacaktır.
A sınıfı bir yükselteç için maksimum verim 

Verim= PL(max)/Pcc
Verim=(0,5 x Vcc' Ic) / (Vcc' x Ic )

Verim= 0,5 yada %50 dir.

Pratikte %50 verime bile erişilemez. Çünkü yük doğrusunun 
kenarlarında transistör non-linear bölgelerde çalışır ve kabul 
edilemeyecek bir distorsiyon oluşur.

A sınıfı bir yükselteçte yük üzerine beslenecek maksimum
güç (sinüs giriş sinyali için) 

PL=Pc(max)=0,5 x Vcc' x Ic

olarak verilir.
 

Önümüzdeki ay sınıflarına göre yükselteçleri örnekleri ile 
incelemeye başlıyacağız.

Görüşmek üzere...