ÖZEL YARI İLETKEN ELEMANLAR
VE UYGULAMALARI – 5:
Bu ay bir kaç SCR ve DIAC uygulaması
anlatacağım. Diğer sayılardan farkıl olarak hepsinin de uygulamaya
yönelik olması. Bu tür yarı iletkenler için pek çok uygulama vardır.
Fakat hepsini tek tek anlatmak mümkün olamayacağı için arkadaşlarıma
piyasada satılan uygulamaya yönelik kitapları tavsiye ederim.
Merak edilen bir konuda verilen "şema"ların çalışıp
çalışmadığıdır. Her şema çalış bilir. Tabi ki yanlış çizim yoksa.
Tecrübe kazandıkça şemalar çizilirken yapılan hataları da
bulabiliyorsunuz. Zaten tecrübe nedir ki? Çalışmamasının bir nedeni
de, alınan malzemelerin daha alışta arızalı yada uygun özellikte
olmamasıdır. Seçtiğiniz devrede ne kadar az malzeme varsa o kadar
başarılı olursunuz. Karışık devreleri hiç mi yapmayacağız
diyebilirsiniz. Elbette yaparsınız fakat ne kadar malzeme, o kadar
risk demektir. Çok fonksiyonlu devreler için entegre devreleri
tavsiye ederim. Mesela güç amfisi yapmak isteyen arkadaşlara
transistörlü olanları yerine entegre devreli olanları tavsiye
ederim. Uygun soğutucu, güç kaynağı, ve diğer koşulları sağladıktan
sonra devreniz çalışacaktır.
İlk devremiz çevre ısısına göre yada bizim isteğimize göre hızı
değişen bir vantilatör. Klimalar yaygınlaştıktan sonra vantilatörler
artık pek kullanılmıyor. Fakat soğuk ile başı belada olanlar yada
elinde devri ayarız bir vantilatörü olanlar için ilginç bir deneme
olabilir. Aslında vantilatör motorlarını asenkron motor içerdikleri
için etkin bir devir kontrolü için motora uygulanan voltajı değil
frekansı değiştirmek gereklidir. Fakat bu tür motorlarında
üzerlerinden geçirilen akımı değiştirerek devirlerini bir miktar
değiştirmek mümkündür.
Hatırlayacağınız gibi SCR le tek yönde akım iletiyorlardı. Bu
nedenle devrenin elektronik kısmı SCR dahil olmak üzere bir köprü
diyot ile beslenmektedir. SCR, köprüden sonra besleme gerilimine
doğrudan bağlanmıştır. Bu besleme gerilimi tam doğru gerilim
değildir. Tam dalga doğrultulmuş bir dalga şekli vardır. Bunun
nedeni SCR nin besleme geriliminden dolayı, besleme geriliminin her
sıfır volta düştüğünde kendiliğinden sönmesidir. Aksi taktirde birde
SCR yi söndürmek için ilave devreler yapmak gerekir. SCR nin
anodunda yaklaşık 315V olacağı için devre çalışırken dikkatli olmak
gerekir. 33K lık direnç ve 18 volt luk zener devrenin transistörlü
kısmı için gerilim sınırlaması yapmaktadır. Devredeki 50K lık
trimpot sadece bir kere olmak üzere, 50K lık potansiyometre ise
istenildiği zaman devir ayarı yapmak için kullanılır. Devredeki 100K
lık ntc, 250C de 100K direnç göstermektedir. Ortam
sıcaklığı yükseldikçe ptc direncini yükseltmekte, bunun sonucu
olarak birinci transistörün kollektör gerilimi yükselerek BC170 A
transistöründen geçen akım yükselir. Transistörün yükselen akımı
emitör voltajını dolaysıyla SCR gata voltajını yükselterek SCR den
daha fazla akım geçmesini sağlar ve fan motorunun devri yükselir.
Ortam sıcaklığı azaldığında ise tam ters olaylar olur.
Aşağıdaki şekilde ise yine fan motoru hız kontrolü yapılmaktadır.
Bu kez SCR yerine Triac kullanılmıştır. Görüldüğü gibi devremiz daha
basittir.
Devremizde hız kontrolü hem 250K lık potansiyometre ile elle hem
de 100K lık ntc ile otomatik olarak yapılmaktadır. 250K lık
potansiyometre nin değeri azaltıldığında Triac daha fazla sürülerek
fan motorunun devri arttırılmaktadır. Ortam sıcaklığı yükseldiğinde
ise ntc nin direnci azalmaktadır. Bunun sonucu olarak Triac dan
geçen akım yükselmekte ve fan motorunun devri yükselmektedir. Isı
düştüğünde ise ntc nin direnci yükselir ve triac dan geçen
akımın ortalaması düşerek fan motorunun devrini azaltır.
Devredeki 2 adet 0.1, 150K lık direnç ve RFC (Radio Frequency
Chock) devredi triacın her ateşlenmesinden dolayı oluşan gürültünün
(radyo alıcılarınızda cızırtı olarak duyulur) dışarı sızmasını
önlemek için yapılmış bir filitre düzeneğidir.
Yeni devremiz akkor flamanlı lambaların (enkandasent lambalar)
parlaklığını ayarlamak için kullanılır. 200K lık trimpot ön
ayarlama, 500K lık potansiyometre sürekli ayarlama için kullanılır.
Triac, 10A 400V seçilebilir.
Yukarıda verdiğim devrelerde SCR ler ve Triaclar için soğutucu
kulanmaya gerek yoktur. Bu devre elemanları anahtarlama elemanları
olduğu için ya ON yada OFF olurlar. Bundan olayı üzerlerinde çok az
güç harcanır.
Bu tür devreler için genel uyarım, devreye
gerilim verdiğinizde KESİNLİKLE çıplak elle hiç bir metal parçaya
dokunmamanızdır. Çarpılabilirsiniz ki bu da hoş olmaz.
Önümüzdeki ay görüşmek üzere. |