Ana Sayfa
Antrak Gazetesi
Eski Sayılar
Antrak Ana Sayfası
Yorumlariniz ve Sorularınız için mail adresimiz.


İnternette İlk 
Türk Amatör Telsiz Gazetesi

Temel Elektronik

 

Şahin Küliğ (TA2CCS)
TA2CCS Şahin Küliğ
E-Mail: ta2ccs@antrak.org.tr
 
YÜKSELTEÇLER - 3:

B Sınıfı Yükselteçlerde Crossover Distorsiyon

Aşağıdaki şekilde bir B sınıfı yükseltecin giriş devresi giriş 
devresinin eşdeğeri görülmektedir. 

Buradaki Vs kaynakları örneğin girişe bağlı ortası sıfırlı bir 
trafodan elde edilen voltajları temsil etmektedir. Rs direçleri
transistörlerin giriş dirençlerini temsil etmektedir. 
Transistörler Germanyum yada Silisyum olabilir. Bir noktaya
dikkatinizi çekmek istiyorum. Bu eşdeğer devrede 
transistörlerin bayaslama devresi kullanılmamıştır. Bu 
devrenin (giriş devresinin) gerilim-akım V-I karakteristiği 
aşağıdaki şekildeki gibi olur. 

Bu şekle ve devreye baktığımızda transistörlerden beyz 
akımlarının (Ib1-2) akması için Vs kaynaklarının voltaj 
değerlerinin germanyum transistörler için 0.2V, silisyum 
transistörler için 0.6V değerinin üzerine çıkması gerekir. 
Yani transistörlerden akım akması için girişe uygulanan AC 
sinyal seviyesi transistörlerin VBE açma voltajının üzerine 
çıkması gerekmektedir. Bu sorun ortadan kalkmadığı 
sürece yükselteçte CROSSOVER distorsiyonu oluşacaktır.

Bu distorsiyon yükselteçlerde yüksek çıkış güçlerinde 
hissedilmez. Ancak çok düşük çıkış seviyelerinde hissedilir.
CROSSOVER distorsiyonunu ortadan kaldırma için Q1 ve 
Q2 transistörlerden geçen akım giriş sinyali sıfırdan 
farklılaştığı anda başlaması gerekmektedir. Bunu sağlamak
için Q1 ve Q2 transistörlerinin VBE voltajı kadar bir voltaj 
transistörlerin beyz ve emitörleri arasına uygulanır. Bu 
voltaj aşağıdaki şekilde de görüldüğü gibi transistörle aynı 
malzemeden yapılmış (transistörler silisyumsa silisyum bir 
diyot, germanyumsa germanyum bir diyot) diyot ile 
olabileceği gibi, ayarlı bir direnç yardımı ile de olabilir. 
Ayarlı bir dirençle sağlanan bayaslama tercih edilir. Çünkü 
diyodu transistörlerle aynı malzemeden seçsek bile her 
zaman transistörle diyotdun açma voltajı aynı olmaz. Pratikte
ayarlı direnç kullanılır. Bu ayarlı dirençle transistörlerin beyz
ve emiterleri arasına bir ön bayas verilerek. 5-10 mA 
kollektör akımı sağlanır.


 


 
 

Ayrıca devredeki Q1 ve Q2 transistörlerini aynı 
karakteristiğe göre seçmek gerekir. Farklı karakteristikli 
transistörler kullanırsak yükseltecimizde bu kezde NON 
LINEAR distorsiyon oluşur. Transistörler aynı marka ve 
model de olsa karakteristikleri farklı olacaktır. Transistörleri 
aynı özellikte seçmek ancak Transistör Curve Meter denilen
ölçü aletleri ile yapılır. Bu tür ölçü aletleri de herkezde 
bulunmaz. Ama en azından herkezde AVO metre vardır. Bu 
ölçü aletlerinde transistör ölçen bir özellik varsa aynı özelliği
yada çok yakın özellik gösterenleri seçmek gerekir. 

Tamamlamalı Simetrik Yükselteç:
COMPLEMENTARY SYMMETRIC AMPLIFICATOR

Trafo kuplajlı push-pull yükselteçlerde, transistorlere giriş 
sinyali sağlamak için bir ara trafosu, çıkış sinyali almak için 
de bir çıkış trafosu kullanılmaktadır. Buda devrenin 
büyülüğünü arttırmaktadır. Ayrıca trafonun frekans 
karakteristiği açısından bazı dezavantajları da vardır. 
Şimdiki yükseltecimizde trafo kullanılmamaktadır. 

Aşağıdaki devre Tamamlamalı Simetrik bir yükselteç 
devresini göstermektedir. 

Anlatım kolaylığı için bayaslama devreleri çizilmemiştir. 
Devreye dikkatlice bakacak olursak (transistörün birini 
parmağınızla kapatın) iki adet Emiter İzleyici devreden 
oluşmaktadır. Daha önceki konularımızdan hatırlarsanız 
Emiter izleyici bir devrenin çıkış empedansı düşük olduğu 
için düşük empedanslı yükleri örneğin bir hoparlör, DC 
motor doğrudan kullanılabilir. Bu devrede iki adet besleme 
kaynağı kullanılmıştır. Gerçekte bu tür yükselteçlerde iki 
besleme kaynağı olabileceği gibi çıkış yüküne seri olarak 
ek bir kondansatör bağlanarak tek güç kaynağı ile de 
kullanılabilir. Devrenin çalışması oldukça basit. Girişe sinüs 
şeklinde bir giriş sinyali uygulayalım. Bu sinyalin pozitif 
taraflarında Q1 transistörü, negatif taraflarında Q2 
transistörü akım geçirmekte. Transistörlerin emitör akımları 
yük üzerinden güç kaynaklarının sıfır noktasına dönmektedir. 
Bu devrenin yük üzerine beslenen çıkış gücü her 
transistörün maksimum kollektör kaybının 2 katına eşittir. 
Sinüs sinyaller için maksimum verin push-pull devreninkine 
eşit olup %78.5 dir. 
Yukarda ki devre bu haliyle kullanılmaz.Devreye bayas, 
stabilizasyon, sürücü katı ve uygun geri besleme devresi 
eklemek gerekmektedir. Aşağıdaki devre gerekli devreleri 
eklenmiş tek güç kaynaklı bir tamamlamalı simetrik yükselteçtir. 

Rl yük empedansı Q2-Q3 tamamlayıcı transistörlerin 
çıkışına C3 kondansatörü ile bağlanmıştır.R6 ve R7 emitör 
dirençleri Q2 ve Q3 transistörleri için Isıl Düzenleme yapar. 
R1 direnci Q2 ve Q3 emitör dirençleri ortasındaki gerilimi 
sürücü katının girişine geri-besleme olarak uygulayarak, Q1
transistörünün sıcaklık değişimlerinden etkilenmesini önler. 
Q2-Q3 transistörlerinin emitör dirençlerinin ortasındaki 
gerilim, yaklaşık olarak Vcc geriliminin yarısına eşittir. 
Crossover Distorsiyonunu önlemek için çıkış transistörleri 
üzerinden birkaç mA değerinde akım geçecek şekilde 
bayaslanır. Çıkış transistörleri farklı polariteli olduğu için 
(biri NPN diğeri PNP) Q2 transistörünün beyzine emitörüne 
göre pozitif, Q3 transistörünün beyzi emitörüne göre negatif
bayas uygulanması gerekmektedir. Bu bayas gerilimleri Q1 
transistörünün kollektöründeki R4 direnci tarafından sağlanır.

R1 direncinin yaptığı geri beslemeler nedeniyle devrede 
simetrik olmayan bir durum oluşur. Bu nedenle R4 direncinin
değeri büyük olmalıdır. R4 direncinin yerine ayarlanabilir bir
ayarlı direnç kullanılarak çıkış transistörlerinin çalışma 
noktaları doğru olarak ayarlanır ve çıkış sinyalinde, giriş 
sinyalinin yüksek olması nedeniyle oluşabilecek kırpılmalar 
önlenir. Güç kaynağında oluşabilecek değişmeler ve 
sıcaklıktan olabilecek etkileri ortadan kaldırmak için R4 
direncine paralel bir termistör (NTC) bağlanabilir. Devrenin 
çalışması bir önceki devrenin aynısıdır. Giriş sinyalinin pozitif
bölümlerinde Q2 negatif bölümlerinde Q3 transistörleri 
iletimdedir. Q2 nin iletimde olduğu sürece A noktasındaki 
gerilim toprak voltajına göre artar, Q3 tranasitörünün iletimde 
olduğu sürece A noktasındaki gerilim toprağa göre azalır. 
A noktasıdaki değişimler (AC sinyal) C3 kondansatörü 
üzerinden yük üzerine aktarılır. 

Bu ay ki yazımızın da sonuna geldik. Önümüzdeki ay RF 
Güç Yükselteçlerine başlayacağım. 

Kendinize iyi bakın..